Katowice

Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego - sala 104 (kameralna)

Prospekt

Zabytkowe organy w sali kameralnej II (104) zostały zbudowane dla kościoła parafialnego w Przyszowej k. Limanowej (obecnie mieszczą się tam 22-głosowe organy o trakturze elektro-pneumatycznej z wiatrownicami stożkowymi i 2 miechami pływakowymi). Na podstawie starannych badań historycznych oraz porównawczych oszacowano, że powstały ok. 1750 roku. Ich twórca pozostaje nieznany.

Omawiany obiekt służył przyszowskiej wspólnocie do czasu wybudowania nowego kościoła, do którego okazał się za mały. Instrument został więc sprzedany, a zakupiła go w 1958 roku parafia Najświętszych Imion Jezusa i Maryi w Katowicach-Brynowie. Na nowym miejscu zasłonięto zabytkowy prospekt "płotem" z niegrających piszczałek. W latach 70. organmistrz F. Magiera dokonał pewnych zmian w instrumencie (m.in. dobudował dodatkowy manuał o ograniczonej skali). Organy były używane do liturgii do roku 1999; wówczas parafia brynowska zdecydowała się na zakup organów firmy Marcussen & Sohne z Aabenraa (22 głosy, 2 manuały i pedał, traktura mechaniczna), a zabytkowy XVIII-wieczny instrument przekazała do konserwacji. Przed jego zdemontowaniem powstała kompletna dokumentacja historyczno-konserwatorska, sporządzona przez mgr Małgorzatę Trzaskalik-Wyrwę, oraz projekt odrestaurowania i przywrócenia oryginalnego wyglądu i dyspozycji, odkrytych w trakcie badań nad instrumentem. Było to możliwe, ponieważ zmiany dokonane przy jego adaptacji w 1958 roku nie ingerowały w zabytkową materię organów, która dzięki temu zachowała się w znacznym stopniu.

Kompleksowa renowacja objęła wszystkie części składowe zabytkowego instrumentu. Odnowieniem zespołu brzmieniowego i elementów mechaniki instrumentu zajmował się organmistrz Mieczysław Klonowski; zrekonstruował on również pierwotną, dwugłosową sekcję pedału. Przywrócona została oryginalna wysokość stroju (a¹ = 465 Hz), zastosowano również historyczną temperację (Werckmeister III). Prace przy polichromii szafy organowej i rekonstrukcję ozdób snycerskich wykonała pracownia konserwacji zabytków Katarzyny Dzienniak. Cała rekonstrukcja instrumentu trwała prawie cztery lata.

Po odrestaurowaniu organów o ich dalszych losach zdecydował proboszcz parafii w Katowicach-Brynowie, ks. Eugeniusz Krasoń, przekazując je katowickiej akademii. Z pomocą katowickiego urzędu miasta instrument trafił do akademii, wzbogacając jej liczne już zbiory organowe. Jest to obecnie jeden z najstarszych obiektów działającego przy uczelni Muzeum Organów Śląskich i zarazem jedyny zabytkowy instrument w posiadaniu polskich uczelni muzycznych.

Inauguracja odnowionego instrumentu, połączona z koncertem prof. Marka Toporowskiego, odbyła się 22 marca 2004 roku. Towarzyszyła jej wystawa ukazująca historię instrumentu i poszczególne etapy konserwacji.

Prospekt architektroniczny, pięcioosiowy, trójwieżyczkowy. W polach wieżyczkowych znajduje się po 7 piszczałek, w polu z lewej strony środkowej wieży 14 piszczałek, z prawej zaś 13. Stół gry wbudowany w lewy bok szafy.

Skala manuału: CDEFGA-f³, pedału: C-c.

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH GŁOSÓW

MANUAŁ

Flet major 8' - drewniany otwarty z blaszką u góry
Dolce 4' - brzmienie bardziej fletowe niż smyczkowe, piszczałki drewniane otwarte z blaszką u góry
Mikstura 1' (3 x) - piszczałki metalowe, otwarte
Oktawa 2' (z repetycją na c² - wtedy staje się 4') - piszczałki metalowe, otwarte
Kwinta 2 2/3' - piszczałki metalowe, otwarte
Flet minor 4' - budowa jak w Dolce, lecz piszczałki mają szerszą menzurę
Kryty 8' - drewniany, kryty

Pryncypał 4' - piszczałki metalowe, otwarte, E-f³ w prospekcie)

PEDAŁ

Oktawbas 8' - metalowy, otwarty
Subbas 16' - drewniany, kryty

[P]

Stół gry