Kraków

Kościół NMP z Lourdes (Księży Misjonarzy)

Prospekt

Kościół misjonarzy na Nowej Wsi w Krakowie wzniesiony został w latach 1892-1894 według projektu Stefana Żołdaniego, który nadał budowli oblicze utrzymane w kompilacji stylu neoromańskiego z neogotyckim. 

I. Organy firmy Rieger z 1895 r.

I. 1. Budowa, stan pierwotny, geneza prospektu, remonty instrumentu

W rok po ukończeniu budowy świątyni, dokładnie w 1895 r., na chórze muzycznym stanęły organy wyprodukowane przez firmę Rieger (opus 513). Był to instrument o trakturze mechanicznej i wiatrownicach stożkowych, dysponujący dwoma manuałami i klawiaturą nożną. Liczba głosów na obecnym etapie badań pozostaje nieznana. Wolnostojący stół gry mieścił się w centralnej części empory, a jego tylna ścianka wcinała się w linię balustrady. Grający siedział zwrócony twarzą w kierunku prezbiterium. 

Prospekt organowy, jakkolwiek nawiązujący do neoromanizmu, nosił znamiona swoistego eklektyzmu. Właśnie zewnętrznej strukturze organów należałoby się bliżej przyjrzeć. Otóż, w katalogu firmowym, gdzie zakład Riegera prezentował proponowane typy dyspozycji oraz fotografie zrealizowanych prospektów, znaleźć można ilustrację przedstawiającą fasadę instrumentu, która niewątpliwie była pierwowzorem prospektu misjonarskiego, a której poświęcimy teraz nieco uwagi. Z podpisu pod zdjęciem dowiadujemy się, iż owa struktura przeznaczona była dla warszawskiego kościoła św. Aleksandra. Wnikliwy obserwator zauważy jednak, że nad centralnym polem piszczałkowym widnieje… gwiazda Dawida, symbol jednoznacznie związany z religią judaistyczną. Otóż, rzeczony prospekt miał wraz z instrumentem trafić do synagogi, jednak ostatecznie został zamontowany w rzymskokatolickiej świątyni warszawskiej. Oczywiście, na nowej lokalizacji symbol żydowski został usunięty. 

Wracając do historii organów nowowiejskich, należy wspomnieć, iż na początku XX w. (za czasów, kiedy proboszczem był ks. Jan Dihm CM) sprawiono do nich dmuchawę elektryczną, natomiast przed 1958 r. instrument został wyremontowany, bowiem w tym właśnie roku przeżywano „Rok Maryjny”, związany ze stuleciem objawień w Lourdes. 

I. 2. Przebudowa przez firmę W. Truszczyńskiego w latach 1971-1972 (stan obecny)

Rok 1971 położył kres istnieniu organów Riegera w ich oryginalnej postaci. Wtedy bowiem firma Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy podjęła prace związane z kapitalną przebudową instrumentu. Z dawnych organów zachowano jedynie kilka głosów. Przetrwała też zasadnicza część prospektu, ulegając jednak znacznemu podwyższeniu. Zabieg ten, wespół z usunięciem oryginalnego cokołu, spowodował zachwianie oryginalnej kompozycji. Odtąd obudowa instrumentu znajduje się praktycznie pod samym sklepieniem, a nowy quasi-cokół razi swoją tandetnością i odcina się od ciekawego opracowania plastycznego zasadniczej partii prospektu. W związku ze zwiększeniem liczby głosów oraz klawiatur ręcznych, zainstalowany został nowy, trzymanuałowy, elektryczny kontuar, którego położenie może być zmieniane w zależności od potrzeb. Takie możliwości zaoferowała wprowadzona wówczas traktura elektropneumatyczna. Dyspozycję organów zaprojektowali: Jan Jargoń i ks. Karol Mrowiec CM, którzy wykonali również koncert inauguracyjny.

Odbiór przebudowanego instrumentu, będącego właściwie zupełnie nowym obiektem, odbył się z początkiem maja 1972 r., natomiast niedługo później, 17 maja tegoż roku, organy poświęcił ks. bp Albin Małysiak CM, który w latach 1959-1970 był proboszczem miejscowej parafii.

Prospekt organowy architektoniczny, eklektyczny z przewagą elementów neoromańskich, jednosekcyjny, pięciopolowy. W obecnej postaci pozbawiony cokołu, który zastąpiony wąskim, dodanym wtórnie segmentem, wypełnionym trzema polami piszczałkowymi nawiązującymi do kształtu tryforium. Trzy wieżyczki prospektu (centralna najwyższa; boczne niższe, z dodanymi polami piszczałkowymi w zwieńczeniu) przedzielone segmentami wewnętrznymi, w których pola piszczałkowe nawiązujące do kształtu biforium (z pominięciem kolumienki podpierającej arkady). W wieżyczkach pola piszczałkowe w formie arkad zwieńczonych łukiem półkolistym. W wieżyczce środkowej archiwolta arkady wsparta na kolumnach z kapitelami. W zwieńczeniu wszystkich segmentów fryz ze ślepych arkadek. Poniżej pól piszczałkowych poziome pasy wypełnione ornamentami. Wieżyczki zwieńczone krzyżami. Prospekt polichromowany. Detale złocone.

Stół gry wolnostojący, ruchomy. Wiatrownice stożkowe.

Skala organów – 3 manuały: C-a³; pedał: C-f¹.

Stół gry

Prospekt organowy przeznaczony dla synagogi, zamontowany w kościele św. Augustyna w Warszawie (fotografia z katalogu firmy Rieger)

Wnętrze kościoła z widokiem na organy (stan z początku XX w.)

Prospekt organowy (stan w 1905 r.)