Koszalin

Katedra NMP

Prospekt

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Koszalinie został zbudowany w latach 1300-1333. Przetrwał wszystkie kataklizmy dziejowe i liczne pożary miasta. Świątynia była kilkakrotnie restaurowana: w 1585, 1591, 1635 i 1751 roku.

Pierwsza informacja na temat organów koszalińskich pochodzi z 1519 roku. Wzmianka z 1714 roku mówi, że organy te zostały w całości przebudowane. Kolejną gruntowną restaurację kościoła przeprowadzono w latach 1842-1845. Zbudowano wówczas empory boczne oraz emporę organową, na której w 1842 roku firma Kaltschmita ze Szczecina złożyła instrument piszczałkowy. Niestety, był on wybitnie nieudany - często się psuł i wymagał ciągłych napraw.

Nowe organy, które przetrwały do dziś, zbudowała w 1899 roku firma "Schlag und Söhne" ze Świdnicy. Wykorzystano wówczas neogotycki prospekt z poprzedniego instrumentu. Organy wyposażono w 3 manuały i pedał, trakturę pneumatyczną oraz 50 głosów, które składały się na dyspozycję typową dla ówczesnych ideałów budownictwa organowego (naśladownictwo brzmienia orkiestrowego).

W 1914 roku w organach kościoła mariackiego zainstalowano elektryczny wentylator. Do tego czasu, powietrze do miechów pompowali kalikanci (żeby organista mógł zagrać 'tutti', potrzeba było 3 kalikantów). W 1917 roku, w ramach zarządzenia o rekwirowaniu różnych przedmiotów metalowych na cele wojenne, instrument pozbawiono piszczałek. Po zakończeniu I wojny światowej organy zostały odbudowane. Uwzględniono wówczas postulaty ruchu na rzecz restauracji dawnych organów, tzw. "Orgelbewegung". Koncepcja nowej dyspozycji została wzbogacona o mikstury, alikwoty i głosy językowe, zgodnie z barokowym ideałem budownictwa organowego. Wymieniono ponad połowę głosów z całego pierwotnego zespołu brzmieniowego. Niestety, piszczałki wykonano z kiepskiej jakości blachy. Mankament ten zniwelował odpowiedni dobór menzur oraz dokładna intonacja i wykorzystanie akustycznych walorów świątyni.

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP przetrwał czas zniszczenia, kiedy przez Koszalin w 1945 roku przetoczyły się wojska radzieckie, które spaliły i spustoszyły miasto. 28 czerwca 1972 roku powstała diecezja koszalińsko-kołobrzeska, której katedrą stała się właśnie ta świątynia.

W tym czasie rozpoczął się także remont kościoła, który objął swoim zasięgiem również zabytkowy instrument. Wymontowano wówczas piszczałki i rozebrano cały system zaworowy. Wszystkie elementy zostały odczyszczone, a części drewniane zaimpregnowano. Naprawiono uszkodzone piszczałki, wiatrownice oraz inne elementy traktury. Prace przeprowadził zakład organmistrzowski Zygmunta Kamińskiego z Warszawy.

Podczas tej restauracji miały miejsce trzy wydarzenia, które wpłynęły na obniżenie walorów brzmieniowych kościoła oraz historycznego charakteru organów. Usunięto empory boczne, przez co gwałtownie obniżyła się akustyka w świątyni. Odłączono zabytkowy kontuar, którego już nie podłączono (!), ale wykonano nowy stół gry i zmieniono trakturę na elektropneumatyczną (stary kontuar zachował się do dziś). Nowy kontuar posiada pełny, 5-oktawowy zakres manuałów, ale zakres piszczałek w manuałach wynosi 'C-g3'. Wreszcie, podczas remontu nie przestrzegano przepisów konserwatorskich, w wyniku czego w instrumencie zalągł się kołatek.

W latach 90-tych organy stały w obliczu poważnego zagrożenia ze strony drewnożernego owada. Powstało Towarzystwo Pomocy Organom Katedry NMP w Koszalinie, dzięki staraniom którego udało się uratować instrument od zagłady i przywrócić jego techniczną sprawność. Przeprowadzono dezynsekcję i impregnację części drewnianych, odrestaurowano zabytkowy prospekt i chór, wymieniono wentylator oraz elementy traktury: prostownik, elektromagnesy, styki klawiszowe, etc., a także wyremontowano klawiatury.

Ciekawe brzmienie oraz koncertowe walory organów zadecydowały o zainaugurowaniu w 1966 roku "Koszalińskich Koncertów Organowych". W 1972 roku spotkania z muzyką organową podniesiono do rangi "Festiwalu Organowego", który w sezonie letnim nieprzerwanie trwa do dzisiaj.

Stary kontuar